जसले जति ठूलो स्वरमा खोके पनि साँचो त फेरि चोरहरूकै हातमा पुग्दो रहेछ वा पुर्याइँदो रहेछ त ! हिजो जो चोर, उसैको ठूलो स्वर भन्थे । जसको ठूलो स्वर, उसैको कुरा मात्र सुनिन्छ भन्ने मान्यता अहिले फेरि स्थापित भएको छ ।
पहिले चोरका दाह्रीमा बोराका झुस हुन्थ्यो । अहिलेको चोरका गाडीमा पुलिस हुन्छन् । पहिला पछि पछि हुन्थे अहिले चारैतिर हुन्छन् । अब त लोकोक्ति नै बनिसकेको छ कि ‘चोरको गाडीमा प्रहरी’ ।
समय बदलिएसँगै चोरहरूको लवाइ, खवाइ, हुलिया पनि सबै बदलिएको छ । पहिले पहिले चोरहरूले लामा लामा दाह्री पालेका हुन्थे । हेर्दैमा फोहोरी, कम बोल्ने खालका र उल्लुझैं राति राति मात्रै विचरण गर्ने गर्थे । चोरहरूको संगठनमा दाह्रीविहीन चोरको प्रवेश निषेध हुन्थ्यो । चोरहरूको दाह्रीले उनीहरूको चोरत्वलाई एउटा नयाँ उचाइ स्थापित गरिरहेको हुन्थ्यो । चोरहरू शुद्ध रूपमा चोर नै हुन्थे । चोर न डाँका हुन्थे न फिरौतीवाला गुण्डा । प्रत्येक चोरको एक विशिष्ट प्रकारको दाह्री हुन्थ्यो । उनीहरू आफ्नो दाह्रीलाई चौर्य रसले भरिपूर्ण बनाउन कुनै कसर छाड्दैनथे । मानिसहरू चोरको पहिचान गर्न थोत्रा कपडा बोरामा कोचेर हिँड्थे । दाह्रीवाला चोरका दाह्रीमा यी थोत्रा बोराका झुसहरूले ससम्मान वास पाइरहेका हुन्थे । चोरलाई अँध्यारो प्यारो हुन्थ्यो, उज्यालोसँग तर्सन्थे । औंसी उनीहरूको प्यारो हुन्थ्यो, पूर्णिमासँग उनीहरू रिसाउँथे । नीतिले पनि भनेको छ, ‘चौराणां चन्द्रमा रिपु:’ ।
तर हिजोआजका चोरहरू उज्यालोमा बस्छन् र अँध्यारोको त्रास देखाउँछन् । अनि दिउँसै रात पारिदिन्छन् । चोरहरू पहिला केही बोल्दैनथे, अहिले त धेरै नै गफाडी भएर पो निस्केका छन् त । थाहै हुँदैन चोर हो कि पाकेटमार भनेर । तपाईं बस त चढ्नुहुन्छ नि ? बसमा ‘ए ! पाकेटमार छ है’ भन्दै आफै हल्ला गर्छन् । बिचरा यात्रुहरू खल्ती छामछुम गर्न थाल्छन् । एकैछिनमा पकेटमारा ओर्लियो भन्दै आफै ओर्लिन्छन् । बिचरा यात्रुले एक छिनपछि थाहा पाउँछ आफ्नै पाकेट मारेको कुरा । यस्तो ट्रिक यिनले नेताबाट सिकेका हुन् कि नेतालाई सिकाएका होलान् ?
हिजोआज त चोर हो, डाँका हो वा कुनै नेता हो भनेर छुट्ट्याउनै मुश्किल हुँदै गएको छ । हुलियाबाट अन्दाज गर्नुभयो भने तपाईं सोझै फस्नुहुनेछ । जसलाई महान् नेता ठान्यो, महान् राष्ट्रवादी ठान्यो वा महान् व्यवसायी, समाजसेवी ठान्यो, पत्रकार ठान्यो उही नै अन्त्यमा चोर पो भएर निस्कन्छ । गज्जपको गोलमाल छ हजुर ! यहाँ ।
विकासको रेल जति छिटो कुदेको छ, चोरहरूले पनि त्यति नै तीव्र गतिमा विकास गरेका छन् । चोरहरूले सबैभन्दा पहिले त आआफ्ना दाह्री सफाचट पारेका छन् । ‘क्लिन सेभ्ड’, ‘ह्वाइट कलर्ड’ भएका छन् । परम गुगलबाज, अनलाइनी भएका छन् । क्रेडिट कार्डधारक, स्मार्ट अनलाइन चोर भएका छन् । चोरहरूले दाह्री हटाएपछि गाडी राख्न शुरू गरेका छन् । स्मार्टफोन, आईप्याड सधैं साथमा । यसप्रकार चोरहरूको पनि स्मार्ट विकास हुँदै गएको छ ।
पहिले चोरका दाह्रीमा बोराका झुस हुन्थ्यो । अहिलेको चोरका गाडीमा पुलिस हुन्छन् । पहिला पछि पछि हुन्थे अहिले चारैतिर हुन्छन् । अब त लोकोक्ति नै बनिसकेको छ कि ‘चोरको गाडीमा प्रहरी’ । यो उक्ति वास्तवमा दुई धारवाला तरवारजस्तो छ । यसलाई चोरको गाडीमा प्रहरी भन्नोस् वा प्रहरीको गाडीमा चोर, एउटै कुरा हो हात्ती बलियो कि हात्ती छाप बलियो भनेजस्तै ।
चोरहरूका संगठनमा चोर र प्रहरीको समान रूपमा आदर हुने गर्छ । प्राय:जसो यो पत्ता लगाउन निकै गाह्रो हुन्छ कि को चोर हो र को प्रहरी ? अब त प्रहरी–चोर दाइ–भाइ भन्ने उक्ति लोकप्रिय बन्दै र समाजमा स्थापित हुँदै गएको छ । उनीहरू दाइभाइ भएकाले पुराना चोर बार्ई बाई भएका छन्, नयाँ चोरको हाई हाई भइरहेको छ ।
पहिले चोरहरूले शुद्ध रूपमा चोरी मात्र गर्थे, तर आधुनिक चोरहरू निकै आधुनिक बन्दै गएका छन् । उनीहरू प्रहरी प्रशासन, व्यवसाय, पत्रकारिता, कानूनी पेशा, संसद् जताततै छाएका छन् । त्यसैले त नवीन चोर कथं चोरी गर्दागर्दै कतै चुक्यो भने पनि उसलाई बचाउनेहरू समाजमा थुप्रै छन् । यदि चोरले यदाकदा चोरी कार्यलाई आन्तरिक रूपमा स्थगित गरे भने पनि प्रहरीले चोरीका साथसाथै हेराफेरी गर्ने अतिरिक्त प्रभाग पनि सम्हाल्नुपर्छ । यो गोलमाललाई चोरले एकदमै इमानदारीका साथ आफ्नो भाइभतिजा प्रहरीलाई अर्पित गर्छ । प्रहरीसाप यस्तोबाट प्राप्त हुने धनराशीलाई ‘हप्ते संस्कार’ भनेर श्रद्धापूर्वक ग्रहण गर्छन् । जहाँ हप्ता उठ्दैन, त्यहाँ नियमको डण्डा चलिहाल्छ, हप्ता उठाएर भागशान्ति गरेपछि मानिसको आँखा र कान न हो, नदेख्न सकिहाल्छ, नसुन्न सकिहाल्छ । त्यसै हेर्दै हेरेन, सुन्दै सुनेन भनेर आरोप लगाउन चाहिँ पाइँदैन नि है । यो त कानूनीराज पो हो । न्यायको आँखामा पट्टी बाँध्दैमा सबै थोक देख्दैन भन्ने हुन्छ र ? चाहिएको कुरा त देखिहाल्छ नि ?
हप्तार्पण संस्कारका पनि अनेक विधि र प्रक्रिया हुन्छन् । तिनका पनि ठाउँ र पेशाअनुसार पद र लाभ अनुसार फरक फरक विधान हुन्छन् । विधान मिलेन भने फल मिल्दैन । त्यसैले हप्तार्पणका बेला चोरहरूको इमानदारी हेर्न लायक हुन्छ । हप्तार्पण संस्कारवाला चोर कहिल्यै पक्राउ पर्दैन, किनकि चोर र पुलिस सँगसँगै हुन्छन् । उनीहरूका गिलासले मित लगाइरहेको हुन्छ । साथै बोरा र बोराका झुस नहुने कारण चोर चिनिँदैन पनि ।
अहिले त अफिसर–नेता–मन्त्रीका रूपमा चोर देउता जनतालाई आफ्नो चौर्य कर्ममा बाँधेर राखिरहन सफल हुन्छन् । उनीहरू आफ्नो चौर्य कलालाई नित्य नयाँ रूपमा नयाँ उचाइ प्रदान गरिरहेका हुन्छन् । चौर्य कलाको प्रशिक्षण कलेजबाटै शुरू हुन्छ । हप्ताग्रहण र अर्पण विधि, ठेक्कापट्टामा मेलमिलाप विधि, बेला बेलामा यसो कुखुरी नृत्य प्रदर्शनको रिहर्सल भइरहेको हुन्छ त्यहाँ । त्यहाँबाट प्रशिक्षित भएपछि बल्ल प्रादेशिक तहमा र राष्ट्रिय तहमा यस्ता कार्यक्रममा सहभागी हुन पाइन्छ ।
आधुनिक चोरदेव यदाकदा कुनै पनि पागल व्यक्तिबाट समातियो भने पनि उसलाई जोगाउन के के नामका आयोग, महाशाखा आदि सारा राज्य संयन्त्र नै खडा र तम्तयार हुन्छन् । यति भएपछि छ कुनै ‘माइका लाल’ आधुनिक चोरहरूलाई समात्ने ?
आम निर्वाचनको परिणाम आम नागरिकले सोचेअनुसार देखियो । कांग्रेस तथा एमाले बढी सीट जित्ने पार्टीमा सूचीकृत भए तर एक्लै सरकार बनाउने अवस्था थिएन । एमालेको समर्थनमा माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रधानमन्त्रीमा हुनुभयो । प्रधानमन्त्री दाहालले लगभग ९९ प्रतिशत बहुमत प्राप्त गर्नुभयो । राजनीतिमा त चमत्कार देखियो अब आमजनता आफ्नो जीवनमा चमत्कारको प्रतीक्षामा छन् । दृढ इच्छाशक्तिको जरूरत छ र चमत्कारको शुरूआत पनि हुनेछ । त्यसका लागि नयाँ सरकारले निम्न कुरामा ध्यान देओस् :
१) भूमि सुधार तथा मालपोत : वर्षौंदेखि जमीनको मोही नभएको र सम्बद्ध भूमिसुधारले यो प्रमाणित पनि गरेको जमीनमा अहिले आएर सम्बद्ध भूमिसुधारले मोही भएको प्रमाणित गरिरहेको छ । भूमिसुधारको निकाय, रजिस्ट्री, नक्सा फाँट तथा अन्यसमेत सबैमा भ्रष्टाचारीहरूको गहिरो प्रभाव छ । भ्रष्टाचारीहरूलाई राजनीतिक संरक्षण प्राप्त छ र यस्तो काम भइरहेको छ ।
२) भन्सार कार्यालयहरूमा निर्धारित चलखेल भइरहेको छ । त्यसबाट पनि नपुगी हार्मोनिक जस्तो संवेदनशील कुरोमा मूल्यांकनको ठाउँमा अतिरिक्त लेनदेनविना काम हुन सक्दैन । सरकारी राजस्व असुलीको नाउँमा आफ्नो खल्ती भर्ने काम भइरहेको छ र व्यक्ति वा फर्मलाई अनाहकमा दु:ख दिइएको छ । भारतीय ट्रक जुन लोड भएर भन्सार जाँचपासको नाममा रोकिन्छ त्यसको डिटेन्सन पनि करोडौंमा हुन्छ ।
३) राजस्व निश्चित हुन्छ । त्यसमा कुनै समस्या हुँदैन तर जाँचकी, मूल्यांकन, मास्टर साहबहरूको खाजस्व फरकफरक तिर्दै भन्सारबाट जाँचपास गरी आफ्नो गन्तव्यमा जान्छन् । एक दुई सालपछि काठमाडौंस्थित पीएसएले अमुकअमुक प्रज्ञापनमा वर्गीकरणको समस्या देखिएकाले सालभरिको पैठारी गरेको प्रज्ञापनपत्र लिई यति दिनभित्र उपस्थित हुनु होला भनेर पत्र पठाउँछ । कुनै पनि उद्योग तथा व्यवसायलाई दुई बाकसमा कागजात लिई जान सम्भव हुँदैन । नियमले पीएसएले सम्बद्ध भन्सार कार्यालयलाई लेखेर त्यो समस्या समाधान गर्न सक्छ तर त्यसो गर्दैनन् । अनाहक थप लेनदेनका लागि दु:ख मात्र दिएको देखिन्छ ।
४) यातायातमा कुनै गाडीमा नम्बर प्लेट बागमतीको छ भने मोरङ यातायातले गाडीको वार्षिक नवीकरण शुल्क लिँदैन तर चोर ढोकाबाट भने लिन्छ । यो के हो ? सिस्टम कम्प्युटराइज्ड छ तर नवीकरण गर्न जाने व्यक्तिको बिजोग हुन्छ । विनामध्यस्थकर्ता र सोर्स कसैले यो सेवा प्राप्त गर्न सक्दैन । सरकारको संयन्त्र विफल भइसकेको छ र मध्यस्थकर्तामार्फतको संयन्त्र मालामाल छ ।
५) आन्तरिक राजस्वको हाल पनि अछुतो छैन । मिलिजुली छ भने तथास्तु नभए जथाभावी । जथाभावीको हकमा पुनरवलोकनको व्यवस्था छ तर त्यो प्रक्रिया मात्र हो । अदालतको शरणमा जान पनि कठिन छ । जथाभावी लगाइएको कर यदि आयकर मात्र छ भने केही प्रतिशत भ्याट, अन्त:शुल्क छ भने शतप्रतिशत जम्मा गरेर मात्र अदालत जान सकिन्छ । अदालतबाट मुद्दाको फैसला सकारात्मक आएमा उनीहरूलाई कुनै सजाय नहुने भएकाले यो डिपार्टमेन्टमा मनपर्दी भइरहेको छ ।
उपर्युक्त समस्या केहीमा सामाधान भयो भने तत्काल चमत्कारको शुरुआत हुनेछ । विसंगति चरममा छ, बुभ्mन सकियो भने भयावह छ, अन्यथा तैं चुप मै चुप ।
प्रशान्त रिजाल
विराटनगर ।
माघ १२, काठमाडौं । नेटफ्लिक्समा एउटा कमेडी फिल्म छ ‘डन्ट लूक अप’ । नेटफ्लिक्सको अवस्था पनि यो फिल्मको जस्तै छ । अहिले कम्पनीको शेयर मूल्य दुई महीना अघिको कीर्तिमानी उचाईबाट ४० प्रतिशतभन्दा धेरैले घटिसकेको छ ।
सब्सक्राइबरहरु दुःखै लाग्ने गरी सुस्त दरमा बढिरहेको छ । प्रतिस्पर्धा चर्को बन्दै गइरहेको छ । यी सबैको लागि कम्पनीको उत्तर छ, आफूले भर्खरै उत्तर अमेरिकी उपभोक्ताहरुमा पैसा बढाएका छौं ।
स्ट्रिमिङको जगतमा नेटफ्लिक्स सबैभन्दा उच्च स्थानमा पुगिसकेको छ । यसका प्रतिस्पर्धीहरुको टेक्ने आधार बलियो बन्दै गइरहेको अवस्थामा आफू भएको ठाउँबाट थप माथि जान नेटफ्लिक्सलाई सकस गर्नु परिरहेको छ । कम्पनी म्याचुरिटीमा पुग्नै लागेको जस्तो देखिएको मोफेटनाथानसनमा सञ्चार विश्लेषक माइकल नाथानसन बताउँछन् ।
कम्पनीले आफ्नो मूल्य बढाइरह्यो अनि अहिले आफूसँग भएको सब्सक्राइबरहरुको संख्या घट्न नदिन निरन्तर बढीभन्दा बढी कन्टेन्ट थपिरहेको उनको भनाइ छ । कन्टेन्ट व्यवसायमा लाभ हुन्छ कि हुँदैन भनेर प्रक्षेपण गर्न अति नै गाह्रो मध्ये एक भएको नाथानसनले अझ अगाडि भनेका छन् ।
धेरै आशा नगर
शेयर लगानीकर्ताहरुमा नेटफ्लिक्सको शेयरप्रति मोहधेरै पुरानो भएकै छैन । तर अहिले त्यो कुरा आकाशको फल जस्तो लाग्छ । कम्पनीको शेयर नोभेम्बरमा मात्रै प्रतिकित्ता ७०० डलरमा थियो । तर गएको मंगलवार बजार बन्द हुँदा यो ३६६ डलरमा थियो । पछिल्लो केही दिनयता शेयरको भाउ घट्ने क्रम रोकिएको छैन ।
किन घट्यो शेयर ?
नेटफ्लिक्सको शेयर मूल्य घट्नुको एउटा कारण यसको नयाँ सब्सक्राइबर थप्ने लक्ष्य पूरा नहुनु हो । अर्को चाहीं सञ्चालन मुनाफामा आएको उच्च कमी पनि हो । कम्पनीले नयाँ - नयाँ कन्टेन्ट बनाउन खर्च बढाउन थालेसँगै सञ्चालन मुनाफा गएको त्रैमासमा ८३ प्रतिशतले घटेको थियो ।
सो अवधिमा कम्पनीले नयाँ सब्सक्राइबर लक्ष्य पूरा गर्न सकेन । गत वर्षको अत्यमा कम्पनीका सब्सक्राइबर २२ करोड १८ लाख थिए । यो डिज्नीलगायत अन्य स्ट्रिमिङ कम्पनीका तुलनामा धेरै हो । तर नेटफ्लिक्सको सब्क्राइबर वृद्धि भने अरुको तुलनामा निकै सुस्त छ । सन् २०२० को अक्टोबरदेखि सन् २०२१ को अक्टोबरको बीचमा डिज्नीको सब्सक्राइबर ६० प्रतिशतले बढेको छ । तर सो अवधिमा नेटफ्लिक्सको सब्सक्राइबर ९ प्रतिशतले मात्रै बढ्यो ।
कन्टेन्टमा बढाएको खर्चका कारण सञ्चालन मुनाफामा उच्च कमी आएको छ । कम्पनीसँग भएको नगद सञ्चिति घट्दा पनि शेयर मूल्य प्रभावित भइरहेको छ । अमेरिकामा कम्पनीको वृद्धि सुस्ताएको छ । तर कम्पनीको व्यवसाय भारत लगायत एशिया प्रशान्त क्षेत्रका अन्य देशजस्ता बजारमा आक्रामक रुपमा बढ्न थालेको छ ।
कम्पनीको आम्दानीमा सब्सक्रिप्शनमाथि उच्च निर्भरता समस्याका रुपमा देखिएको छ । सब्क्राइबर वृद्धि संधै एकनाश हुँदैन । एक न एक दिन त सब्सक्रिप्शन नलिएका मानिसहरु पाइन छाड्नेछ । कम्पनीको वृद्धि क्षमताबारे चिन्तित लगानीकर्ताका लागि यो दुःखद खबर हो ।
नेटफ्लिक्सको शेयरमा आएको कमी कम्पनीमा व्याप्त समस्याभन्दा पनि वालस्ट्रिटको समस्या भएको अनुसन्धानमा आधारित सञ्चार कम्पनी म्यागिडमा प्रोग्रामिङ उपाध्यक्ष ज्याक शेख बताउँछन् । दीर्घकालमा नेटफ्लिक्सले आफूले सधैं सब्सक्राइबर थप्न सक्दिन भन्ने कुराको सामना गर्नु पर्ने ज्याक बताउँछन् ।
कम्पनीले वृद्धिमा आएको सुस्तीको प्रभाव उल्टयाउन गेमिङजस्ता अन्य क्षेत्रमा लगानी गर्न लागेको छ । अर्को तरिका मूल्य वृद्धि हो । तर प्रतिस्पर्धा चर्किदै जाँदा यो पनि कठिन साबित हुनेछ । कम्पनीले साइन अपमा देखिएको सुस्तीको प्रभाव कम गर्न मूल्य बढाएको हुनु पर्छ । तर यसले साइन अफ झनै स्थिर बनाउन सक्नेछ ।
केही उपभोक्ताका लागि थोरै नै भएपनि शुल्क वृद्धि भएपछि नेटफ्लिक्सको ढोकामा यति धेरै प्रतिस्पर्धीहरु छन् नि यही किन चलाउनु पर्यो भनेर पनि सोच्न थाल्छन् । डिज्नी प्लस, पिकक र एचबीओ म्याक्सले पनि स्ट्रिमिङ सेवा दिइरहेका छन् । यसले गर्दा एक डलर कम वा थोरै हुँदा पनि उपभोक्ताहरुले जिब्रो टोक्छन् अनि खल्ती छाम्छन् ।
प्रतिस्पर्धाका कारण आफ्नो मुनाफा मार्जिन प्रभावित भइरहेको नेटफ्लिक्स स्वयम्ले पनि स्वीकार गरेको थियो । कोरोना भाइरसको महामारीको ओभरह्याङ र आर्थिक कठिनाईका कारण पनि कम्पनीको वित्तीय परिदृश्य कमजोर देखिएको नेटफ्लिक्सका सह–सीईओ रिट ह्यास्टिङ्सले केही दिन अगाडि बताएका थिए ।
यद्यपि, यस वर्ष कम्पनीको वृद्धिप्रति उनी निकै आशावादी देखिए । तर सन् २०२२ कम्पनीको वृद्धि र प्रतिस्पर्धाका लागि चिन्ता गर्नुपर्ने वर्ष हुनेमा नाथानसनले जोड दिएका छन् । एजेन्सीहरुको सहयोगमा
आज भन्दा ठ्याक्कै ५ वर्ष पहिले चार जना युवाहरुको सक्रियतामा सञ्चालनमा आएको यो खल्ती डिजिटल वालेटले अहिले धेरैलाई डिजिटल कारोबारमा जोडेको छ । इञ्जिनियरिङ विषयमा अध्ययन गरिरहेका विद्यार्थीहरुले शुरु गरेको खल्ती अहिले देशभर फैलिएको छ ।
प्रशिक्षण कार्यक्रम स्टार्टअपहरूका लागि लाभदायी
अमित अग्रवाल
संस्थापक तथा निर्देशक, खल्ती डिजिटल वालेट
समग्रमा यो कार्यक्रमबाट हामी स्टार्टअपहरूका लागि निकै लाभ भयो । आशुतोष तिवारी, रञ्जित आचार्य, महावीर पुन जस्ता हस्तीहरूबाट धेरै कुरा सिक्न पाइयो । तर विज्ञहरूको कुरा सुनेर मात्र सफल भइने होइन । आफैले काम गर्न थालेपछि मात्र सिकाइ पक्का हुन्छ । स्टार्टअप व्यवसाय भनेको चेस खेले जस्तै हो । अर्काले चालेको चाल नै दोहोर्याएर चेस जितिँदैन । आफ्नै भिन्ने चाल चाल्नुपर्छ । यस क्रममा असफल पनि भइन्छ, चुनाैती सामना गर्ने हिम्मत बढछ् र सिकिन्छ पनि । सफलताको एउटै मन्त्र छैन । आफै मेहनेत गर्न पर्छ । अहिले सबैजसो स्टार्टअपलाई सही र प्रतिबद्ध सहकर्मी पाउन सबैभन्दा ठूलो चुनौती रहेको छ ।
यस्ता कार्यक्रमले निरन्तरता पाउनुपर्छ
रञ्जित आचार्य
अध्यक्ष, स्टार्टअप तथा इन्नेभेशन समिति, नेपाल
उद्योग वाणिज्य महासंघ
यो तालीम कार्यक्रम सफल रह्यो । हाइब्रिड विधिले सञ्चालन भएको यो कार्यक्रममा भौतिक रूपमा तथा इन्टरनेटको माध्यमबाट धेरैले सहभागी हुन पाउनुभयो । कतिपय स्टार्टअप उद्यमीहरूले विज्ञहरूसँग सोझै सम्पर्क गर्न पाउनुभयो । उहाँहरूलाई आफ्ना प्रश्न र संशयहरूको निवारण गर्ने अवसर मिल्यो ।
स्टार्टअप करको दायरा बढाउने एजेन्ट हो
सुमन रायमाझी
प्रबन्ध निर्देशक, उपाय सिटी कार्गाे
बेस्ट स्टार्टअप २०२१
यो कार्यक्रम हाम्रा लागि फलदायी सम्मानित हुने सोचेका पनि थिएनौं । यसले मलाई मात्रै नभई हाम्रो टिमलाई नै अर्काे तहमा पु¥याएको छ । साँच्चिकै नेपाली युनिकर्न बन्न प्रेरित गरेको छ । १ बिलियन डलर नभए पनि युनिकर्न बन्ने रणनीति र योजना बनाउन हामीलाई यो कार्यक्रमले प्रेरित गरेको छ, जुन पहिलो खुड्किलो हो । हाम्रो स्टार्टअप शुरू भएको २ वर्ष भइसकेको छ । यसबीचमा आम्दानी र फण्ड जोड्न सकिएको छ । अझ बढी गर्नु छ । स्टार्टअप बिजनेशमा केही अस्पष्ट नीति छन् । नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघ, नेपाल उद्योग परिसंघमा पनि स्टार्टअपका विषयमा कुरा भइरहेका छन् । हाम्रो चाहना के भने पछिल्लो समय टुटलमाथि करको विषयलाई लिएर जे भए, त्यो नहोस् भन्ने हो । धेरै मेहनत गरेर यो स्थानसम्म आइसकेका छौं । सरकारले अहिले पनि अनौपचारिक क्षेत्रलाई जसरी औपचारिक बनाउँदा पुरानै कर प्रणाली लागू गर्न खोजेको छ, त्यसले उल्लेख्य घाटा बेहोर्नुपर्छ । यसका लागि सरकारले २/३ वर्षको अवधिलाई संक्रमणकालीन समय मानेर सोही किसिमले व्यवहार देखाउने र करमा पनि हेरफेरको नीति लिनुपर्छ । अनौपचारिक मानिएको यो व्यवसायलाई औपचारिक क्षेत्रमा ल्याउँदा करका दरमा हेरफेर गर्नैपर्छ । स्टार्टअप भनेको सरकारको करको दायरा बढाउने एजेन्ट हो । यो व्यवसाय र बिजनेश बढ्दो अवस्थामा हुन्छ ।
सम्मानले उत्साहित भएका छौं
रविन बञ्जरा
प्रोजेक्ट म्यानेजर, एडमाना टेक्नोलोजी प्रालि, उत्कृष्ट पाँचमा परेको कम्पनी
एडमाना इनहाउस सफ्टवेयर कम्पनी हो । न्यू बिजनेश एजले १ हजार ५०० स्टार्टअपलाई सर्टलिस्ट गर्दा टप ५ मा पर्नु हाम्रा लागि ठूलो उपलब्धि भएको ठान्छु । हामी अहिले बढ्दो क्रममा छौं । बिजनेश र इनोभेसनमा थप काम गर्नु छ । यसले अबको पुस्ता तथा स्टार्टअपमा आउने उद्यमीलाई प्लार्टफमका साथै सिकाइ मिलेको छ । बैंक तथा सरकारी तवरबाट पनि साना उद्यमी तथा स्टार्टअप लक्षित सहुलियत आउने र एसएमईज्लाई राम्रो प्लाटफर्म बनाइदिने हो भने धेरै परिर्वतन देखिन सक्छ । सरकार भाषणमा मात्रै नभएर कार्यान्वयनमा गए मात्र एउटा स्र्टाटअप स्टार्टअपकै रूपमा मात्रै नभई कर्पाेरेट लेभलमा पुग्न सक्छ । अर्काेतर्फ हामीले आइडिया पिच गर्दा लगानीकर्ताले नबुझ्ने प्रचलन छ । यसले गर्दा पनि थप आइडिया बुष्ट हुने मौका पाउँदैनन् ।
आइडियाले सम्मान पाउँछ भन्ने उदाहरण हो
स्वाभिमान आचार्य
को–फाउन्डर, लिफ प्लस प्रालि, दोस्रो सर्वोत्कृष्ट स्टार्टअप २०२१
पक्कै पनि यस्ता कार्यक्रमले स्टार्टअपलाई उत्साह र प्रेरणा मिल्न सक्छ । आफूले गरेका एवं आफ्नो आइडिया सम्मानित र मान्यता पाउँदा निकै उत्साहित छौं । स्टार्टअप बिजनेशमा लागेकालाई यस्ता कार्यक्रमले आफूले गरेका कामको मूल्यांकन बजारले गरिरहेको छ र सम्मान पनि पाउँछ भन्ने उदाहरण स्थापित गरेको छ । स्टार्टअपमा लागेकालाई यो कार्यक्रमले प्रेरणा दिएको छ । स्टार्टअपले धेरै बाधा–अड्चन सामना गर्नुपर्छ नै । कतिपय सरकारी नीतिका कारण हुन सक्छ । व्यवसाय दर्तादेखि नै समस्या सामना गर्नुपर्छ । तर, त्यसलाई छिचोलेर अघि बढ्नुपर्छ । बिजनेस सुरु गर्दा प्रक्रियागत विषय त्यति धेरै थाहा हुँदैन । नीतिगत तथा नियामक निकायमा धेरै समस्या देखाइन्छ । यो हामीले मात्रै नभई नेपालभरको स्टार्टअप इकोसिस्टमले नै सामना गरिरहेको छ । यसको सुधारका लागि सरोकारवालाले विषय उठान गरिरहेकाले छिटै समाधान हुने अपेक्षा छ ।
कात्तिक १२, काठमाडौं । ‘कुमारी बैंक न्यूबिज स्टार्टअप समिट एन्ड अवार्डस’ कार्यक्रम अन्तर्गतको अन्तरक्रियात्मक प्रशिक्षण कार्यक्रम सम्पन्न भएको छ ।
न्यू बिजनेश एज प्रालिले आयोजना गरेको उक्त कार्यक्रम शुक्रवार काठमाडौंमा सम्पन्न भएको हो । ‘नेपाली युनिकर्नको खोजी’ गर्ने उद्देश्यसहित आयोजना गरिएको उक्त कार्यक्रममा भर्चुअल तथा भौतिक माध्यमबाट गरेर १ हजार ५०० भन्दा बढी उद्यमी सहभागी थिए ।
कार्यक्रममा राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रका अध्यक्ष डा महाबीर पुनले प्रशिक्षण दिंदै नेपालमा उद्यमको विकास नहुनुको प्रमुख कारण समाज नै रहेको बताए ।
नेपाली समाजमा उद्यम गर्ने संस्कार नहुँदा उद्यमशिलताको विकास नभएको बताउँदै उनले भने, ‘नेपालमा अझै पनि विदेश जाने प्रचलन छ, अब उद्यमशिलताको विकास गर्न उद्यमी बनाउने संस्कारको विकास गर्नुपर्छ, त्यो पनि स्टार्टअपका रुपमा । बाउबाजेले नै गरेको कामलाई निरन्तरता दिएर मात्र स्टार्टअप उद्यमी बन्न सकिदैन ।’
उनले अब सरकारमा पुग्ने प्रतिनिधिहरुले पनि स्टार्टअप तथा उद्यमशिलतालाई अध्ययन गर्न आवश्यक रहेको बताए ।
‘उद्यमशिलताको संस्कार नै नभएको समाजबाट नेतृत्वमा पुग्नेहरुले स्टार्टअप विजनेशबारे बुझ्दै बुझेनन् र सोही अनुरुपको नीति ल्याएर लागू गर्नै सकेनन् । तसर्थ, उनीहरुले अब यस बिषयमा अध्ययन गर्न आवश्यक छ,’ उनले बताए ।
यस्तै उनले आफ्नो अविस्कार केन्द्रबाट कुनै पनि स्टार्टअप उद्यमीहरुलाई कुनै पनि किसिमको सहयोग गर्ने प्रतिवद्धता व्यक्त गरे । ‘तपाईहरुसँग स्टार्टअप व्यवसाय गर्ने योजना छ, तर पैसा छैन । आउनुस, पूँजी जुटाउने काममा हामी सहयोग गर्छाै,’ उनले भने, ‘साथै, स्टार्टअप व्यवसाय गर्न आइडिया नै छैन भने पनि हामी निःशुल्क रुपमा सहयोग गर्न तयार छौं । तर, काम भने गर्नुपर्छ ।’
सफल पार्टनर्सका फाउन्डर तथा स्रोत व्यक्ति आशुतोष तिवारीले उद्यमशिलतामा प्रवेश गर्नु महासागरमा नै हाम फाल्नु सरह भएको बताए ।
‘उद्यमशिलता आफैंमा बढी जोखिमयुक्त क्षेत्र हो । तसर्थ, यो महासागरमा नै हाम फाल्नु सरह हो,’ उनले भने, ‘तर, जोखिम बढी भएपनि प्रतिफलको सम्भावना पनि उत्तिकै भएकाले आत्तिनु भने हुँदैन ।’ साथै उद्यम गर्ने व्यक्तिले प्रश्न गर्ने बानीको पनि विकास गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ ।
उनले उद्यमी बन्नलाई उमेर, धर्म र जातले नछेक्ने बताए । ‘उद्यमशिलता बन्न उमेर, धर्म, जात लगायत कसैले पनि छेक्दैन । अमेरिकामा नै पढेको हुनुपर्छ भन्ने पनि छैन,’ उनले भने, ‘कुनै पनि व्यक्तिले उद्यम गर्न सक्छन् । तर, यसमा असफल पनि हुन सकिन्छ । तर, त्यो परिक्षामा फेल भएर फेरी सोही कक्षा दोहोर्याए जस्तो पनि होइन । फेल भएपनि फेरी सफल हुन सकिन्छ । फेल हुनु आफैंमा नराम्रो होइन ।’
उद्योग वाणिज्य महासंघ अन्तरगतको स्टार्टअप एण्ड इन्नोभेशन समितिका सभापति रञ्जित आचार्यले स्टार्टअपलाई परिभाषित गर्ने सरकारी नीति आउनुपर्ने बताए । स्टार्टअप क्षेत्रलाई बिकास गर्ने गरि सरकारले थप नीति पनि ल्याउनुपर्ने उनको भनाइ छ ।
साथै, उद्यम गर्न सही समयको प्रतिक्षा गर्न नहुने उनले बताए । ‘उद्यम गर्न सही समय प्रतिक्षा गरियो भने उद्यमी बन्न सकिदैंन । उद्यम गर्ने सही समय नै यही हो भनेर अगाडि बढ्नुपर्छ,’ उनले भने, ‘उद्यमीले कुनै पनि समयलाई आफु अनुकुल बनाउन सक्नुपर्छ । तव मात्र उद्यमी उद्यमी बन्न सक्छ ।’ पछिल्लो समय त उद्यमीहरुलाई सहयोग गर्ने निकाय तथा संस्थाहरु पनि रहेकाले आत्तिनुपर्ने अवस्था नरहेको उनको भनाइ छ ।
यस्तै, खल्ती डिजिटल वालेटका को–फाउन्डर एण्ड डाइरेक्टर अमित अग्रवालले अझै पनि कतिपय क्षेत्रमा डिजीटल भुक्तानीको विकास नभएको बताए । ‘अझै पनि काठमाडौं खानेपानीको बिल डिजीटलाइज भएको छैन । त्यहाँ हामीले चाहेर पनि आफ्नो सेवा दिन सकेका छैनौ,’ उनले भने,‘यस्तै, हामीले दैनिक गरिने खर्चमा जति भुक्तानी नगद गर्छाै, त्यस्ता सबै क्षेत्रमा डिजीटल भुक्तानीको विकास गर्न आवश्यक छ ।’
उनले आगमी आवमा खल्तीलाई पब्लिक कम्पनीमा रुपान्तरण गरिने बताए । साथै, त्यसको तीन वर्ष भित्र सर्वसाधारणलाई आईपीओ पनि जारी गर्ने उनको भनाइ छ ।
यस्तै, माकुसेकी फाउन्डर एण्ड मिस वर्ल्ड नेपाल २०१९ की विजेता अनुष्का श्रेष्ठले आफुलाई उद्यमशिलतामा प्रवेश गराउन ठूलो चुनौती भएको बताइन । ‘मैले अष्ट्रेलियामा बैंकमा आफ्नो करियर अगाडि बढाइएको रहेको थिंए । तर, मलाई नेपालमै आएर केही गर्न मन थियो र त्यसको लागि केही बहाना खोजी रहेको थिए,’ उनले भनिन्, ‘त्यो अवस्थामा मिस वर्ल्ड नेपाल मेरो लागि ठूलो प्लेट फर्म भएर आयो । मिस वर्ल्ड नेपाल भएपछि आफ्नो क्षमता विकास गर्दै म उद्यमशिलतामा प्रवेश गरे ।’
उनले नेपालमा केही पनि गर्न सकिदैन भन्ने मानसिकता राख्न नहुने पनि बताइन् । ‘नेपाललाई उद्यमशिलाताको लेन्सबाट हेर्न सकियो भने जति पनि सम्भावनाहरु देखिन्छ । तसर्थ, नेपालमा केही गर्छु भन्न उद्यमशिलताको आखाँबाट हेर्नपर्छ,’ उनले भने, ‘त्यसपछि हामीले पनि नेपालमा केही गर्न सकिन्छ भन्ने देखिन्छ ।’
यसैगरी न्यूबिजका अध्यक्ष मदन लम्सालले निजी क्षेत्रले नेतृत्व गरेको आर्थिक विकासको मोडेललाई साथ दिने उद्देश्यसहित यो कार्यक्रम गरेको बताए ।
‘सरकारलगायतका बिभिन्न निकाय तथा संस्थाबाट पहिलेदेखि नै स्टार्टअप व्यवसायको विकासमा बिभिन्न प्रयास गरिनै रहेका छन् । त्यसबाट केही महत्वपूर्ण उपलब्धि हासिल पनि भएका छन्,’ उनले भने, ‘तर, यो क्षेत्रको तिव्र विकासको लागि अझै आवश्यक पहल कदम पुगेको जस्तो लाग्दैन । तसर्थ यस क्षेत्रको विकासमा केही सहयोग पुगोस् भन्ने उद्देश्यसहित यो कार्यक्रम गरेका हौं ।’
‘न्यूबिज स्टार्टअप समिट एन्ड अवार्ड’ को मुख्य प्रयोजक कुमारी बैंक लिमिटेड रहेको छ भने सह-प्रायोजकमा गरिमा विकास बैंक लिमिटेड रहेको छ । ‘एशोसिएट पार्टनर’ मा नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघ तथा नेपाली युवा उद्यमी मञ्ज (एनवाईईएफ) रहेको छ ।
यस्तै अवार्ड कार्यक्रमलाई आइएमई, सिटिजन्स लाइफ इन्स्योरेन्स, मन्सिरी ट्रेडिङ तथा एनएलजी इन्स्योरेन्स कम्पनी लिमिटेडले सहयोग गरेका छन् । कार्यक्रमको टेक्निकल पार्टर भने मेङ्गो टेक रहेको छ ।
काठमाडौं । विद्युतीय भुक्तानी सेवाप्रदायक वालेटमार्फत हुने कारोबार रकम पछिल्लो समय बढ्दै गएको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकको पछिल्लो तथ्यांकले यसमार्पmत हुने कारोबार रकम बढ्दै गएको देखाएको हो ।
चालू आर्थिक वर्षको पहिलो महीना अर्थात् साउनमा मात्र वालेटमार्पmत हुने कारोबार औसतभन्दा धेरै माथि गएको छ । गत आवको कुल कारोबार रकमको आधारमा वालेटमार्फत मासिक औसतमा ९ अर्ब ५३ करोड ६१ लाख रुपैयाँ कारोबार हुने गर्छ । तर, साउनमा वालेटमार्पmत औसतभन्दा बढी १४ अर्ब ५ करोड २० लाख रुपैयाँ कारोबार भएको छ ।
वालेटमार्फत गत असारमा रू. १२ अर्ब ७९ करोड र जेठमा रू. ८ अर्ब ३५ करोड बराबरको कारोबार भएको थियो । पछिल्लो समय वालेटमार्फत हुने कारोबार रकम बढ्दै गएको तथ्यांकले पुष्टि गरेको छ । गत आवमा भने वालेटमार्फत १ खर्ब १४ अर्ब ४३ करोड रुपैयाँ कारोबार भएको छ ।
नेपाल राष्ट्र बैंक भुक्तानी प्रणाली विभागका प्रमुख भुवन कँडेलले पनि पछिल्लो समय वालेटमार्फत हुने कारोबार रकम बढ्दै गएको बताए । विशेषगरी यसको सेवासुविधाको दायरा बढ्दै जाँदा प्रयोगकर्तासँगै कारोबार रकम पनि बढ्दै गएको उनको भनाइ छ ।
‘पहिला वालेटमार्फत गरिने कारोबारको दायरा सीमित थियो । तर, धेरै किसिमका भुक्तानी यसैमार्फत नै गर्न सकिन्छ,’ उनले भने, ‘यसरी यसको दायरा बढ्दै गएपछि यसमार्फत हुने कारोबार रकम पनि बढ्दै गएको हो ।’
पछिल्लो समय यसमार्फत गरिने कारोबारको सीमा पनि बढाइएको छ । त्यसकारण पनि यसको सीमा बढ्दै गएको हो । कोरोना महामारीको समयमा विद्युतीय भुक्तानी गर्ने प्रचलनको पनि विकास भएको छ । फलस्वरूप वालेटमार्फत हुने कारोबार बढ्दै गएको सरोकारवालाहरू बताउँछन् । वालेट विद्युतीय भुक्तानी तथा कारोबारको साधन हो ।
नेपालमा यो प्रचलनमा आएको केही वर्ष मात्रा भएको छ । प्रचलनमा आएको छोटो समयमा नै वालेटको प्रयोग बढ्दै गएको सरोकारवालाहरू बताउँछन् ।
हाल नेपालमा २२ ओटा डिजिटल भुक्तानी दिने मोबाइल वालेट कम्पनी छन् । इसेवा, खल्ती, प्रभु पे, आईएमई पे, इनेटजस्ता वालेटले विद्युतीय भुक्तानी सेवा सञ्चालन गर्दै आएका छन् । पहिला त्यस्ता वालेटले दिने सेवासुविधा कम थियो । पहिला सीमित प्रयोजनमा मात्र वालेटको प्रयोग हुन्थ्यो । तर, अहिले बैंक खातामा पैसा जम्मा गर्ने, इन्टरनेट/पानी/बिजुलीको बिल पे गर्ने, हवाई टिकट, फिल्म टिकट, मोबाइल रिचार्जलगायत थुप्रै सेवासुविधा यसमा हुन्छन् ।
फलस्वरूप वालेटको व्यावसायिक विकास पनि हुँदै गएको राष्ट्र बैंकका कार्यकारी निर्देशक भुवन कँडेल बताउँछन् । साथै, अन्यको तुलनामा यो आर्थिक रूपमा सुरक्षित पनि भएको उनको भनाइ छ । ‘ग्राहकले आफूलाई आवश्यक पर्ने रकम बैंकखाताबाट वालेटमा जम्मा गरेर सोहीअनुसार खर्च गर्न सक्छन् । बैंकको पैसा बैंकमा नै सुरक्षित हुन्छ । बढी खर्च हुने सम्भावना हुँदैन,’ उनले भने, ‘तसर्थ, यो आर्थिक रूपमा सुरक्षित पनि छ ।’
सुन्दा रुखो लाग्ने र च्वास्स घोच्ने एउटा वक्यांश छ, ‘कात्रोमा कुनै खल्ती हुँदैन ।’ तर, यो सत्य हो । सत्य तीतो हुन्छ ।
जतिसुकै धन–सम्पतिको थुप्रो लगाएपनि जीवनको निश्चित अवधीपछि हामी नाङ्गो शरीर यो संसारबाट बिदा …
काठमाडौं : अर्थमन्त्री डा. युवराज खतिवडा आगामी आर्थिक वर्षको बजेट छरितो र प्रभावकारी बनाउने प्रयासमा लागेका छन्। उनले बजेट छलफलमा आउने सबै सम्वद्ध अधिकारीहरूलाई यसै गर्नसमेत आग्रह गरेका छन्।
ठूलो बजेट ल्याउन नसक्ने अवस्थामा रहेको सरकारले जनताले महसुस गर्ने र उत्पादनमूलक क्षेत्रमा प्रभाव पर्ने गरी ल्याउनुपर्ने दबाब छ। '...
'नाटकमा सम्भावना देखेर आउनेहरुलाई यहाँ पैसा हुँदैन भनेर कहिलेसम्म भनिरहने? अनि नेपाल यातायात चढ्नुअघि पैसा छ कि छैन भनेर कहिलेसम्म हामीले हाम्रो खल्ती छामिरहने?' मंगलबार नाटक 'लाटीको छोरो' मञ्चनबारे आयोजित प्रेसमिटमा रंगकर्मी प्रकाश दाहालले आक्रोशित भावमा गरेको प्रश्न थियो यो।
