Mysansar

मंसिर २०७८

पत्रकार ‘कन्फ्युज’ हुँदा तथ्य मै चुकेको सेतोपाटीको एउटा समाचार

पुस १९ गते सेतोपाटीमा एउटा समाचार आएको छ- प्रधानमन्त्री देउवा र उनका मन्त्रीहरूको सम्पत्ति विवरण खोइ? शीर्षकमा। यो समाचारको मूल आशय प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा र उनको मन्त्रिपरिषद्का सदस्यहरुले आफ्नो सम्पत्ति विवरण सार्वजनिक गर्नुपर्ने हो, गरेनन् भन्ने हो। पक्कै पनि पारदर्शिता, सुशासन आदि अनेकथरि नारामा भुलाउनेहरुले पदमा हुँदा आफ्नो सम्पत्ति यति छ भनेर घोषणा गर्नुपर्ने हो।… Continue reading

पूर्ण विवरण

सम्बन्धित सामग्री

फ्याक्ट चेक : चार वर्ष पुरानो फोटो राखेर खुलामञ्चमा हुँदै नभएको प्रदर्शनको समाचार अनलाइन मिडियाहरुमा

Mysansar पौष २०८०

सत्य तथ्यमा आधारित हुनु नै पत्रकारिताको धर्म : प्रदेश प्रमुख खापुङ

विराटनगर : प्रदेश प्रमुख माननीय परशुराम खापुङले समाचार सम्प्रेषण गर्दा सत्य र तथ्यमा आधारित रहनु नै पत्रकारिताको धर्म भएको बताएका छन्। सञ्चारकर्मी सञ्चार सहकारी संस्था लिमिटेड विराटनगरको एघारौं स्थापनाको दिवसमा प्रदेश प्रमुखले सो कुरा बताएका हुन्। सत्य र तथ्य भएमा पत्रकारितालाई समाजको रुपान्तरण हुने प्रदेश प्रमुखको भनाई थियो।एघारौं स्थापना दिवसको अवसरमा पत्रकार राजेन्द्र दाहाललाई तोरेन्द्र-इन्दिरा प्रेस स्वतन्त्रता सम्मान, मोहन मानन्धरलाई ओमप्रकाश गोयल आर्थिक पत्रकारिता पुर

थाहा खबर जेष्ठ २०७९

हचुवाको भरमा विजयी घोषणा नगर्न काउन्सिलको ध्यानाकर्षण

प्रेस काउन्सिल नेपालले स्थानीय तह निर्वाचन, २०७९ को मतगणना हुने र परिणाम आउने क्रम जारी रहेकाले अनुमानको भरमा समाचार सम्प्रेषण नगर्न सम्बद्ध पत्रकार र सञ्चार माध्यमलाई ध्यानाकर्षण गराएको छ ।विभिन्न स्थानमा मतगणना चलिरहेको र त्यसको अन्तिम परिणाम आउन अझै केही दिन लाग्ने देखिएको अवस्थामा केही सञ्चार माध्यमले आफैँ विजय घोषणा गरेर समाचार सम्प्रेषण गरेको पाइएको हुँदा निर्वाचन आयोगबाट सत्य–तथ्य र आधिकारिक जानकारी लिएर मात्र समाचार सम्प्रेषण गर्न प्रेस विज्ञप्तिमार्फत भनिएको हो । यस्तै निर्वा

Ratopati बैशाख २०७९

हचुवामा विजयी घोषणा नगर्न काउन्सिलको ध्यानाकर्षण

प्रेस काउन्सिल नेपालले स्थानीय तह निर्वाचन, २०७९ को मतगणना हुने र परिणाम आउने क्रम जारी रहेकाले अनुमानको भरमा समाचार सम्प्रेषण नगर्न सम्बद्ध पत्रकार र सञ्चार माध्यमलाई ध्यानाकर्षण गराएको छ । विभिन्न स्थानमा मतगणना चलिरहेको र त्यसको अन्तिम परिणाम आउन अझै केही दिन लाग्ने देखिएको अवस्थामा केही सञ्चार माध्यमले आफैँ विजय घोषणा गरेर समाचार सम्प्रेषण गरेको पाइएको हुँदा निर्वाचन आयोगबाट सत्य–तथ्य र आधिकारिक जानकारी लिएर मात्र समाचार सम्प्रेषण गर्न प्रेस विज्ञप्तिमार्फत ध्यानाकर्षण गराएको हो ।

Ratopati बैशाख २०७९

तथ्य र यथार्थपरक सूचना प्रवाह गर्न निर्वाचन आयुक्त तुलाधरको आग्रह

काठमाडौं, ७ वैशाख । सञ्चारमाध्यमहरुले स्थानीय तहसम्बन्धी समाचार अन्दाज र अनुमानका आधारमा नभई तथ्य र यथार्थपरक रुपमा प्रवाह गर्न सुझाव दिइएको छ । निर्वाचन आयुक्त डा. जानकीकुमारी तुलाधरले सञ्चार जगतसँग सो आग्रह गरेकी हुन् । स्थानीय तह निर्वाचन सन्दर्भमा प्रेस काउन्सिल नेपाल र नेपाल पत्रकार महासङ्घको सहयोग र समन्वयमा निर्वाचन आयोगद्वारा आयोजित मिडिया अन्तक्र्रियामा उनले […]

Reporters Nepal चैत्र २०७८

शेयरबजार र गलत सूचना

मानिसको दैनिक जीवन सूचनाबाट शुरू भएर सूचनामै टुंगिन्छ । हरेक क्षेत्रमा सूचनाको महत्त्व हुन्छ । शेयरबजारमा सबैभन्दा बढी कारोबार सूचनाको हुन्छ । सूचीकृत कम्पनीले समयसमयमा सार्वजनिक गर्ने औपचारिक सूचनाबाहेक अनौपचारिक रूपमा पनि थुप्रै सूचना सार्वजनिक भइरहेको हुन्छ । औपचारिक सूचना तथ्ययुक्त हुन्छन् भने अनौपचारिक सूचनाको तथ्य स्थापित हुन पनि सक्छ, नहुन पनि सक्छ । यस्ता सूचना पत्रिका, टेलिभिजन, युट्युब च्यानलमार्फत आइरहेको हुन्छ । खासगरी पत्रिका (अनलाइन)ले यस्ता सूचना बढी प्रवाहित गर्छन् । सूचनाको स्रोतमा ‘विश्वस्त’, ‘विशेष’, ‘कम्पनीको उच्च स्रोत’, र ‘गोप्य’ जस्ता अनेक उपमा हुनेगर्छ । यस्ता उपमायुक्त सूत्रले वास्तविक सूचना दिएको हुन्छ वा हुँदैन । तर, यसरी लेखिने समाचारले शेयरबजारमा राम्रो कारोबार गराउँछ । शेयरबजार साधुसन्तको आश्रम नभएको हुँदा केही हदसम्म यस्ता अफवाहलाई जायज पनि मान्नुपर्ने हुन्छ । तर, अतिचार भयो भने यस्ता सूचना प्रसारकलाई कारबाही गर्नुपर्छ । अफवाहयुक्त सूचनाको प्रवाह अहिले मात्र होइन, पौराणिक कालमा पनि देख्न सकिन्छ । शेयरबजारलाई छिटो पैसा कमाउने स्थलको रूपमा उपयोग गर्नेले अनेक अफवाह फैलाउने गर्छन् । वर्षौंसम्म कडा मेहनत गर्दा पनि कमाउन नसकिने रकम शेयरबजारबाट महीना दिन पनि नलगाई कमाउन सकिन्छ । महाभारतको एउटा प्रसंग महाभारत युद्धमा आचार्य द्रोणले सूचनाको सत्यतालाई पुष्टि गर्न नसक्दा ज्यान गुमाएका थिए । महाभारत युद्धमा द्रोण कौरवका तर्फबाट लडेका थिए । कौरव सेनाका सेनापतिसमेत बनेका द्रोण पाण्डवप्रति नरमभाव राख्थे । उनलाई युद्ध मैदानबाट नहटाएसम्म पाण्डवको विजय सम्भव थिएन । अर्जुनका सारथि बनेका श्रीकृष्णले बनाएको एक कूटनीतिक योजनाअनुसार भीमले ‘अश्वत्थामा’ नाम गरेको हात्तीलाई मारेर युद्ध भूमिमा अश्वत्थामा मारिएको हल्ला फैलाइयो । द्रोणले यस घटनाको सत्यतथ्य सत्यवादी धर्मराज युधिष्ठिरलाई सोधे । उनले ‘नरो वा कुञ्जरो वा अश्वत्थामा हतो हतः, अर्थात् ‘अश्वत्थामा मारिए तर हात्ती हो वा मानव म जान्दिनँ’ भन्ने कूटनीतिक जवाफ दिए । यतिबेलै श्रीकृष्णले शंखनाद गरेकाले ‘नरो वा कुञ्जरो वा’ भन्ने द्रोणले सुन्न पाएनन् । ‘अश्वत्थामा हतो हतः’ भन्ने वाक्यले उनको होश हराइसकेको थियो । यही अधुरो सूचना सुनेर द्रोण शक्तिहीन भए र धृष्टद्युम्नले उनको वध गरेका थिए । पहिलो अफवाह शेयरबजारलाई छिटो पैसा कमाउने स्थलको रूपमा उपयोग गर्नेले अनेक अफवाह फैलाउने गर्छन् । वर्षौंसम्म कडा मेहनत गर्दा पनि कमाउन नसकिने रकम शेयरबजारबाट महीना दिन पनि नलगाई कमाउन सकिन्छ । अफवाह कस्तो कसरी चल्छ पत्तो पाउन सकिँदैन । यस्ता गतिविधिमा उच्च पदस्थकोसमेत संलग्नता हुन्छ । २१ फेब्रुअरी सन् १८१४ सोमवारको दिन बिहान लन्डन स्टक एक्सचेन्जमा नेपोलियन मारिएको झूटो समाचार फैलाएर शेयर कारोबार गरिएको थियो । छानविनको क्रममा सोमवार बेचिएका अधिकांश शेयर अघिल्लो हप्ता मात्र किनिएको भेटिएको थियो । घटनामा सांसद एवम् नौसेना लर्ड थोमस कोच्रेन, उनका काका सांसद एन्ड्रयू कोच्रेन जोहनस्टोन र कोच्रेनका वित्तीय सल्लाहकार रिचर्ड वट सामेल भएको पाइयो । कम्पनी र पत्रकार कम्पनी र पत्रकार मिलेर पनि गलत सूचना सम्प्रेषण गराउन सक्छन् । सन् १९९९ मा ढाका स्टक एक्सचेन्जमा सूचीकृत बंगलादेश वेल्डिङ इलेक्ट्रोडस कम्पनी सञ्चालन घाटामा थियो । कम्पनीको आर्थिक स्थिति नाजुक हुँदै गएपछि बैंकको ऋण तिर्न जग्गासमेत बेच्नु परेको थियो । चुक्ता मूल्य १० टाका रहेको कम्पनीको शेयर मूल्य सन् २००६ को नोभेम्बर डिसेम्बरताका ६ टाकासम्म झरिसकेको थियो । यस्तो अवस्थामा शेयर मूल्यमा अचानक तीव्र वृद्धि आयो । तीव्रता आउनुको कारण थियो एउटा इमेल । घटनानुसार आफूलाई साउदी अरबको अल आवाद समूहको स्थानीय प्रतिनिधि बताउने एक व्यक्तिबाट कम्पनीलाई एउटा इमेल आयो । उक्त इमेलमा अल आवाद समूहले उक्त कम्पनीसँगको संयुक्त लगानीमा चिट्टगोंगमा अक्सिजन प्लान्ट स्थापनाका लागि मार्च २००७ मा स्थलगत अवलोकन गर्ने बेहोरा उल्लेख थियो । कम्पनीका प्रबन्ध सञ्चालक नुरुल इस्लामले तत्काल उक्त सूचना ढाका स्टक एक्सचेन्जमार्फत सार्वजनिक गरे । सूचना सार्वजनिक हुनासाथ शेयर मूल्यमा तीव्र वृद्धि आयो । शेयर मूल्यमा आएको तीव्र वृद्धिलाई स्वाभाविक रूपमा लिने अवस्था नभएकोले एक्सचेन्जले प्रारम्भिक छानविन शुरू गर्दा उक्त इमेल फर्जी भएको पोल खुलेको थियो । इमेल पठाउने व्यक्ति विक्ली इन्डस्ट्री (हाल डेली इन्डस्ट्री) का सम्पादक इनायत करिम भएको पत्तो लाग्यो । करिमले इमेल पठाउनुअघि डिसेम्बर २००६ देखि फ्रेबुअरी २००७ सम्मको अवधिमा २० हजार ५ सय कित्ता शेयर ६ देखि ७ टाकासम्म किनेका थिए । उक्त शेयर सोही वर्षको फ्रेबुअरीमा ३३ देखि ४६ टाकासम्ममा बेचिएको थियो । करिमलाई फर्जी इमेल लेखाउन कम्पनीका प्रबन्ध सञ्चालक नुरुल इस्लाम र उच्चतहका अधिकारीको पनि संलग्नता भेटिएको थियो । साउदी कम्पनीको आगमन हुने सूचना ११ फेब्रुअरी २००७ मा सार्वजनिक भएको थियो । यस विषयमा विस्तृत छानविन गरेको बंगलादेश सेक्युरिटीज एक्सचेन्ज कमिशनले शेयर मूल्यमा अस्वाभाविक वृद्धि गराएर मूल्य हेरफेर गरेको भन्दै ढाका मजिस्ट्रेटसमक्ष मुद्दा दायर गर्‍यो । सन् २०१२ मा गठित क्यापिटल मार्केट ट्राइबुनले यस मुद्दाको सुनुवाइ गर्दै इस्लाम र करिम दुवैलाई ३ वर्षको जेलसजाय र २० लाख टाका जरीवानाको फैसला सुनाएको थियो । नेपाल सन्दर्भ विश्वव्यापी समस्या बनेको शेयरबजारमा अफवाह फैलाएर हुने कारोबारमा नेपाल पनि अछुतो हुने कुरै भएन । यस्ता कार्यमा सबैभन्दा बढी अनलाइन न्यूज पोर्टल, फेसबुकका समूह, युट्युब च्यानल, भर्खरै आएको क्लब हाउस बढी सक्रिय छन् भन्दा अत्युक्ति हुँदैन । यस्ता अनलाइनलगायत सूचनाका माध्यम अफवाहका लागि बढी उपयोग भइरहेको अनुमान लाउन सकिन्छ । आर्थिक वर्ष २०७४/२०७५ को मौद्रिक नीति वाचन नसकिँदै एउटा अनलाइनले मार्जिन प्रकारको कर्जामा जाने कर्जाको दर ५० प्रतिशतबाट ४० प्रतिशतमा झारियो भन्ने समाचार सम्प्रेषण गरेको केही मिनेटमै हटाएको थियो र समाचार पढेपछि कर्जा घट्ने चिन्ताले कर्जा लिएर लगानी गरेकाले धमाधम शेयर बेचे । यो घटना ‘नेपोलियन मारिए’ भनेर गरिएको प्रचारजस्तै थियो । त्यस्तै, हकप्रदलाई विषय बनाएर लेखिने अफवाह समाचार पनि राम्रोसँग बिक्छ । नेपाल पुनर्बीमा कम्पनीले गराएको रेटिङलाई हकप्रदसँग जोडेर ‘हकप्रद जारी गर्न रेटिङ गरायो’ भन्ने समाचार सम्प्रेषण भएको थियो । रेटिङ प्रतिवेदनमा यस्तो विषय कतै पनि थिएन र कम्पनीको त्यस्तो उद्देश्य पनि थिएन । समाचार वा सूचनाको सत्यता पुष्टि गर्ने जिम्मा केही हदसम्म सूचना पाउनेको पनि हुन्छ । सबै सूचनाको सत्यता पुष्टि गर्न सकिन्न । द्रोणले जस्तो एउटा वाक्य सुनेर हताश र उत्साहित पनि हुनु हुँदैन । द्रोणले आफ्नो पुत्रलाई भीमले मार्नसक्छन कि सक्दैनन् भन्ने कुराको ख्याल गर्न सकेनन् र हताश मनस्थितिमा पुगे । शेयरबजारमा हताश र उत्साहित दुवै मनस्थिति घातक हुनसक्छ । बंगलादेशको जस्तो परिस्थितिमा कम्पनीले नै एक्सचेन्जलाई दिएको सूचनालाई अन्यथा भन्न पनि सकिँदैन, तैपनि केहीहदसम्म परीक्षण गर्न सकिन्छ । ‘बारबारे तिल जोगिन्छ’ भन्ने पुरानो भनाइलाई आत्मसात गरेमा शेयरबजारमा आउने अफवाहयुक्त सूचनाबाट धन जोगाउन सकिन्छ । नियामकीय निकायले पनि यस्ता अफवाह फैलाउनेलाई निगरानीमा राखी आवश्यक कारबाही गर्न पछि पर्न हुँदैन । लेखक धितोपत्रसम्बन्धी अध्येता हुन् ।

Aarthik Abhiyan आश्विन २०७८

भ्रामक, गलत, आधारहिन र तथ्यहीन समाचार लेख्ने वा प्रशारण गर्नेलाई मात्र कारबाही : संचार मन्त्री बास्कोटा

नेपाल आज चैत्र २०७५